اقتصاد دانش بنیان

بانک جهاني، ويتنام را يک موفقيت توسعه‌اي معرفي مي‌کند اما واقعا چه عاملي باعث شده است اين کشور کوچک آسياي شرقي که زماني طولاني درگير جنگي سخت با امريکا بود، اکنون در مسير موفقيت جدي اقتصادي قرار گرفته است؟ پاسخ در اجراي برنامه‌هاي اصلاحات اقتصادي است. اصلاحات بازسازي موسوم به «دوي موي»، در اين کشور کوچک آسياي شرقي از سال 1986 ميلادي اجرا شده و آن را از فقيرترين کشور جهان با درآمد سرانه حدود 100 دلار، ظرف ربع قرن به کشوري بدل کرده است که در پايان سال 2015 ميلادي، درآمد سرانه مردمانش از 2100 دلار فراتر رفت.

رشد سرانه توليد ناخالص داخلي ويتنام از دهه 1990 ميلادي تاکنون، با نرخ رشد سالانه 5٫5 درصد و 6٫4 درصد در دهه 2000 ميلادي، در ميان سريع‌ترين‌هاي جهان قرار داشته است. پس از اين هم رشد ويتنام متوقف نشد و روند صعودي آن تا سال 2015 ميلادي ادامه يافت به ‌طوري که در اين سال نرخ رشد توليد ناخالص داخلي آن براي کل سال، به 6٫7 درصد رسيد.

همچنين، پيشرفت‌هاي اجتماعي در سراسر طبقات جامعه به‌شدت ارتقا يافت. با توجه به خط فقر 1٫9 دلاري در سال 2011 ميلادي، جمعيتي که در فقر مفرط به سر مي‌بردند، نسبت به اوايل دهه 1990 ميلادي، بيش از 50 درصد کاهش يافت به ‌طوري که اين رقم امروز تنها 3 درصد است. نگراني‌ها درباره فقر هم‌اکنون روي 15 درصد جمعيت متمرکز شده که اين جمعيت نيز جزو گروه‌هاي اقليت نژادي هستند، با اين ‌حال، بيش از نيمي از جمعيت فقير ويتنام را به خود اختصاص مي‌دهند.

امروز در ويتنام نه‌‌تنها درآمدها بيشتر است بلکه جمعيت اين کشور نيز تحصيلکرده‌تر هستند و در مقايسه با کشورهاي داراي درآمد سرانه مشابه، از اميد به زندگي بالاتري بهره‌مندند. در ويتنام همچنين نرخ مرگ و مير نوزادان در مقايسه با کشورهاي داراي درآمد بالاتر از سطح متوسط به‌شدت افت کرده به طوري که نرخ مرگ و مير کودکان زير پنج سال به نصف کاهش يافته است. دسترسي به امکانات زيرساختي اوليه نيز در ويتنام به ميزان قابل توجهي بهبود يافته است. به ‌طور مثال، امروز تقريبا تمام خانه‌هاي اين کشور به برق دسترسي دارند و اين در حالي است که تا سال 1993 تنها نيمي از جمعيت اين کشور به برق دسترسي داشتند. همچنين، دسترسي به آب آشاميدني سالم و سيستم فاضلاب پيشرفته از کمتر از 50 درصد در ميان تمام خانوارها، به بيش از 75 درصد رشد داشته است.

ويتنام در سال‌هاي اخير جزو عمده كشورهاي توليد‌كننده برنج جهان قرار گرفته و به ‌علاوه در صنايع سنگين - مانند كشتي‌سازي - حرف‌هاي زيادي براي گفتن پيدا کرده است. اگر ذخيره منابع قابل توجه نفت را به توليد برنج اضافه كنيم، خواهيم ديد كه با توجه به حضور ويتنام در سازمان تجارت جهاني، اين مساله چه منافع درازمدتي براي مردمش و جهان خواهد داشت. آنچه مهم است اين‌كه ويتنام الگوي توسعه را از تايوان، چين، ژاپن و ديگر كشورهاي شرقي آسيا كپي‌برداري كرده است. مهم‌تر آن‌كه در اين کشور  ايدئولوژي حاكم (سوسياليسم) در برنامه توسعه اقتصادي آن دخيل نشده و اقتصاد کاملا آزاد سرلوحه برنامه‌ها در آن است. اين كشور، بدون سر و صدا و شعار دادن، تلاش خود را براي رفع فقر، جهل و عقب‌ماندگي مردمش آغاز كرده است و چند سال قبل هم پس از مدت‌ها تلاش به عضويت سازمان تجارت جهاني (WTO) درآمد. بديهي است كه با سطح رشد بالاي کنوني، مردم آن به‌سرعت با فقر فاصله خواهند گرفت.

برنامه توسعه اقتصادي - اجتماعي ويتنام (SEDS) 2020 - 2011 بر اصلاحات ساختاري، پايداري محيط زيست، برابري اجتماعي و پديدار ساختن مشکلات و معضلات اقتصاد کلان متمرکز شده است. اين استراتژي در واقع سه حوزه مهم و پيشرفته را شرح مي‌دهد: 1- ترويج نيروي انساني، توسعه مهارت‌ها به‌ويژه مهارت‌هاي مختص صنايع مدرن و فناورانه 2- بهبود بازار نهادها و سازمان‌ها  3- توسعه زيرساختي.

علاوه‌ بر توصيف سه استراتژي مهم در حوزه SEDS، برنامه توسعه پنج ‌ساله اجتماعي - اقتصادي 2015 - 2011 بر سه محور مهم اصلاحاتي يعني بخش بانکي، شرکت‌ها و موسسات دولتي و سرمايه‌گذاري دولتي مورد نياز براي دستيابي به اين اهداف متمرکز مي‌شود. پيش‌نويس اخير سند توسعه 2020 - 2016 به پيشرفت کند اولويت‌هاي اصلاحاتي برنامه توسعه 2015 - 2011 اذعان دارد و بر شتاب‌بخشي به اين اصلاحات به منظور دستيابي به اهداف تعيين ‌شده با يک سياست توسعه‌اي 10 ساله در قالب برنامه توسعه 2020 - 2016 تاکيد مي‌کند.

چالش‌ها

ويتنام با چالش مدرن‌سازي ناتمام اقتصادي و برنامه تغييرات جدي ساختاري مواجه است که بخشي از آن ناشي از افزايش دستاوردهاي حاصل از تغييرات ساختاري است. اين عامل، يکي از عوامل مهم در رشد اين کشور از اوايل دهه 2000 ميلادي بوده است.

در حالي که کشاورزي همچنان نيمي از نيروي کار ويتنام را به خود مشغول داشته و بهره‌وري اين کشور در بخش صنعت و خدمات به شدت پايين است، دستيابي به موفقيت‌ها و پيشرفت‌هاي آتي از طريق اصلاحات ساختاري مي‌تواند حياتي و در عين حال دشوار باشد. همچنين، تغيير ساختاري از مالکيت دولتي به مالکيت خصوصي در اقتصاد حتي کمتر پيشرفت داشته است. دولت همچنين در تخصيص سرمايه و زمين بيش از اندازه‌ دخالت مي‌کند که تعيين و تعديل نقش دولت در حمايت از بازار و اقتصاد رقابتي بخش خصوصي همچنان يک فرصت مهم محسوب مي‌شود. اين امر براي بهبود و ارتقاي رشد بهره‌وري در اين کشور که دچار رکود مزمن شده، بسيار مهم است. بنابراين، ويتنام به رشد سريع‌تر بهره‌وري نيازمند است تا بتواند رشد پايدار خود را به منظور دستيابي به وضعيت درآمدي بالاتر از متوسط طي چند دهه آتي تضمين و تحکيم کند.

فرصت‌ها

ويتنام همبستگي خود را با اقتصاد جهاني با ورود به پيمان مبادلات تجارت آزاد با اتحاديه اقتصادي اوراسيا، اتحاديه اروپا، کره جنوبي و پيمان تجاري مشارکت ترنس پاسيفيک (TPP) تقويت کرده است. در همين حال، جامعه اقتصادي ASEAN 31 دسامبر 2015 آغاز به کار کرده است و اين احتمال که فرصت‌هاي بيشتري براي اين کشور در پيوستن و همراهي با اقتصادهاي منطقه‌اي و جهاني فراهم شود، افزايش مي‌يابد. روند همبستگي ويتنام با اقتصاد جهان به‌خوبي پيشرفت کرده است اما - در حالي که اين کشور براي پيوستن به زنجيره ارزش جهاني تلاش مي‌کند - مزيت‌هاي ناشي از اين اقدام به دليل فقدان ارتباطات با شرکت‌هاي محلي محدود خواهد شد.

به هر حال، ويتنام به‌تازگي دو انتخابات مهم سياسي را پشت سر گذاشته است و بايد ديد اين تغييرات سياسي تا چه اندازه در پيشبرد اهداف اقتصادي، اجتماعي و سياسي اين کشور تاثيرگذار خواهد بود. 

منبع: مجله دانش بنیان